Akaryakıt İstasyonu Kurulumunda ATEX Uyum Süreci

“Akaryakıt istasyonu kurulumunda ATEX uyumu, işletmenin geleceğini ve güvenliğini doğrudan etkileyen kritik bir konudur.”

Elfi Mühendislik

Akaryakıt istasyonları, yanıcı ve patlayıcı özellikteki akaryakıtların sürekli olarak depolandığı ve dağıtıldığı işletmelerdir. Bu nedenle, hem insan sağlığı hem de çevre güvenliği açısından son derece sıkı kurallar çerçevesinde faaliyet gösterirler. ATEX (Atmosphères Explosibles) direktifleri de işte bu riskli ortamları düzenleyen uluslararası standartların başında gelir. Peki, akaryakıt istasyonu kurulumu esnasında ATEX uyumu nasıl sağlanır? Bu makalede, kurulum sürecinde dikkat edilmesi gereken temel noktaları ve standartların getirdiği yükümlülükleri ele alacağız.

1. ATEX Nedir ve Neden Önemlidir?

ATEX (Atmosphères Explosibles), patlayıcı atmosferlerin bulunduğu endüstriyel ortamlarda kullanılan ekipman ve koruyucu sistemlere ilişkin Avrupa Birliği mevzuatının genel adıdır. ATEX direktifleri, bu tür ortamlarda meydana gelebilecek patlamaları ve kazaları en aza indirmeyi amaçlar.

• Can ve Mal Güvenliği: Patlayıcı ortamda kullanılan tüm ekipmanların belirli koruma seviyelerine sahip olması şarttır.
• Uluslararası Standartlara Uyum: ATEX, dünya genelinde kabul görmüş standartların temelini oluşturduğu için global ölçekte faaliyet göstermek isteyen işletmeler için uyum zorunludur.
• Yasal Zorunluluk: Türkiye’de ve AB ülkelerinde patlayıcı ortamların söz konusu olduğu işletmelerin ATEX’e uygunluk sağlaması yasal bir gerekliliktir.

2. Patlayıcı Atmosfer Tanımlaması ve Bölge Sınıflandırmaları

Akaryakıt istasyonları, akaryakıt buharının varlığı dolayısıyla patlayıcı atmosferin oluşma olasılığının yüksek olduğu mekânlardır. ATEX kapsamında, patlayıcı ortamlar “Zone” olarak adlandırılan bölge sınıflandırmalarına tabi tutulur:

• Zone 0: Patlayıcı ortamın sürekli veya uzun süreli (en az 1000 saat/yıl) mevcut olduğu alanlar. Örneğin, yakıt tanklarının iç kısımları ve buharın yoğun olduğu bölgeler.
• Zone 1: Patlayıcı ortamın normal çalışma koşullarında ara sıra oluştuğu, ancak uzun süreli olmadığı alanlar. Akaryakıt pompaları ve bu pompaların çevresi bu kategoriye örnek gösterilebilir.
• Zone 2: Patlayıcı ortamın yalnızca arızi (kısa süreli, 10 saat/yıl altında) olarak mevcut olduğu bölgeler. Pompaların uzaktan çevre alanları veya akaryakıt taşıma güzergâhları bu sınıfa girebilir.

Bu sınıflandırma, hangi bölgeye hangi tür ekipmanın yerleştirilebileceğini belirler. Doğru sınıflandırma yapılmadan uygun ekipman seçimi mümkün değildir.

3. ATEX Uyumlu Ekipman Seçimi

Akaryakıt istasyonu kurulumunda en kritik aşamalardan biri, kullanılacak ekipmanların ATEX standartlarına uygunluğunun sağlanmasıdır. Buna göre, patlayıcı atmosfere maruz kalacak her türlü cihaz veya sistem “Ex-proof” (patlamaya dayanıklı) olarak tanımlanan tasarım ve sertifikasyon süreçlerinden geçmelidir.

• Elektrik Motorları ve Panolar: Pompalar, kompresörler, havalandırma sistemleri gibi parçaların bulunduğu motorların kıvılcım veya aşırı ısınma oluşturmayacak şekilde üretilmesi gerekir.
• Aydınlatma Armatürleri: Zone sınıflandırmasına uygun, kıvılcım ve ısı kaynağı oluşumunu önleyen özel armatürler tercih edilmelidir.
• Kablolar ve Kablolama: Kabloların yalıtımı, dayanıklılığı ve bağlantı noktaları son derece önemlidir. Aşınma veya yıpranmayı önlemek için PVC kaplı, yanmaz ve mekanik darbelere dayanıklı kablo türleri kullanılır.
• Sensörler, Ölçüm Cihazları ve Otomasyon Sistemleri: ATEX onaylı sensörler ile basınç, seviye, sıcaklık veya gaz ölçüm cihazları kullanılarak sürekli izleme sağlanır. Bu cihazların patlayıcı gazlara karşı korumalı kasalarda olmaları veya uygun şekilde sızdırmazlık özelliği taşımaları gerekir.

4. Projelendirme ve Mühendislik Aşamaları

Akaryakıt istasyonu kurulumu, yalnızca ekipman teminiyle sınırlı kalmaz. Projenin her safhasında ATEX standartlarına uyum gözetilmelidir:

1. Ön Analiz ve Risk Değerlendirmesi

   • Saha koşulları incelenir ve patlayıcı atmosferin oluşma ihtimali değerlendirilebilir.
   • Zone 0, 1 ve 2 alanları belirlenerek buralara uygun malzeme ve ekipman listesi hazırlanır.

2. Tasarım ve Saha Düzenlemesi

   • Elektrik, mekanik ve inşaat planlarında ATEX’e uygun ekipmanların yerleşimleri netleştirilir.
   • Patlamaya dayanıklı duvarlar ve yeraltı boru kanalları gibi fiziki tasarımlar detaylandırılır.

3. Malzeme ve Ekipman Tedariği

   • Tedarik edilecek tüm ürünlerin ATEX sertifikalı olması kontrol edilir.
   • Ürünlerin teknik dokümanları incelenerek doğru koruma sınıfı (Ex d, Ex e, Ex i vb.) seçilir.

4. Kurulum ve Montaj

   • Ekipmanların kurulumunda statik elektrik riskini en aza indirecek yöntemler (topraklama, bağlantı ekipmanlarının korumalı kullanımı) uygulanır.
   • Kurulum süreçleri boyunca sürekli ölçüm ve testlerle standartlara uyulduğu doğrulanır.

5. Test ve Devreye Alma

   • Tüm elektrik, mekanik ve otomasyon sistemleri çalıştırılarak performans testleri yapılır.
   • Gaz sızıntısı, kaçak akım gibi tehlike unsurlarına karşı son kontroller gerçekleştirilir.
   • Resmî onay ve sertifikasyon adımları tamamlanır.

5. Belgelendirme ve Dokümantasyon

Akaryakıt istasyonu kurulumunda ATEX uyumunu belgelemek için çeşitli sertifikasyon ve test süreçlerinden geçilir. Bu süreçte:

• ATEX Sertifikasyon Raporları: Kullanılan ekipmanların üretici tarafından sağlanan ATEX belgeleri, proje klasöründe tutulmalıdır.
• IECEx Belgeleri: Uluslararası sertifika programı olan IECEx, ekipman ve tesislerin global ölçekte tanınması için önemli bir referanstır.
• Proje Dosyaları: Risk analizi, Zone sınıflandırması, kablolama planları, test raporları ve devreye alma tutanakları eksiksiz şekilde proje dosyasına eklenir.
• Eğitim Belgeleri: Sahada çalışan personelin ATEX ve iş güvenliği konusundaki eğitimleri, sertifikaları ve tatbikat tutanakları da yasal zorunluluklar kapsamında arşivlenmelidir.

6. Periyodik Bakım ve Sürekli Uyum

ATEX uyumu, kurulum bittikten sonra da devam eden bir süreçtir. Akaryakıt istasyonları, her zaman patlayıcı gaz ve buhar ortamlarına ev sahipliği yapabileceğinden, düzenli bakım ve izleme yapılması şarttır:

• Periyodik Kontroller: Sensörler, kablo bağlantıları, pompalar ve aydınlatma armatürleri belirli periyotlarla test edilerek olası arızalar önceden tespit edilir.
• Arıza Yönetimi: Bir ekipman arızalandığında, onarım veya değişim için yine ATEX’e uygun prosedürler uygulanır.
• Personel Eğitimi: Patlayıcı ortamda çalışma kuralları ve acil durum prosedürleri, periyodik olarak çalışanlara hatırlatılmalıdır.
• Yenileme ve İyileştirmeler: Zaman içinde ortaya çıkan yeni ATEX standartları veya teknik gerekliliklere uyum sağlamak için istasyonda gerekli yenilikler yapılmalıdır.

7. Uzman Desteğinin Önemi

Akaryakıt istasyonu kurulumlarında ATEX uyumunu eksiksiz yerine getirmek, ileri düzey mühendislik bilgisi ve saha deneyimi gerektirir. Bu noktada, profesyonel bir ekip ile çalışmak aşağıdaki avantajları beraberinde getirir:

• Doğru Projelendirme: ATEX risklerinin eksiksiz analiz edildiği, güncel mevzuata tam uyumlu bir tasarım süreci.
• Kaliteli Ekipman Seçimi: Piyasada çok sayıda ürün seçeneği varken, doğru ve sertifikalı ekipmanı belirlemek uzmanlık ister.
• Verimli ve Güvenli Kurulum: Montaj esnasında güvenlik prosedürlerine uygun hareket edilmesi, istenmeyen kazaların önüne geçer.
• Sürekli Danışmanlık: Tesis devreye alındıktan sonra da bakım, onarım ve iyileştirme ihtiyaçlarında rehberlik sağlar.

Patlayıcı atmosferlerde kullanılacak ekipman ve sistemlerin doğru seçimi, Zone sınıflandırmalarına uygun sahaya yerleşim, düzenli bakım ve yasal belgelerin eksiksiz tamamlanması, hem çalışanların hem de müşterilerin can ve mal güvenliği açısından vazgeçilmezdir. Uzman bir mühendislik yaklaşımı, bu süreçte atılacak her adımın doğru ve eksiksiz olmasını sağlayarak iş sürekliliğini ve yasal mevzuata uygunluğu garanti altına alır.